In 1958 vierde winkeliersvereniging De Kromstraat haar tienjarig bestaan. Harry Schats kreeg het verzoek om in weekblad De Kempenaer aandacht te besteden aan deze winkelstraat en haar geschiedenis. Hij deed dat door de lezer mee te nemen op een wandeling door de Kromstraat van 1958 en daarbij terug te blikken in het verleden.
Dit relaas is dus in 1958 geschreven en overal waar bijvoorbeeld ‘nu’ staat, wordt uiteraard de situatie in 1958 bedoeld. Het artikel in De Kempenaer was omlijst met advertenties van winkeliers in de Kromstraat. Slechts enkele middenstandsfamilies van toen hebben de tand des tijds doorstaan op de locatie van toen: Ad Liebregts en zoon zetten op Kromstraat 8 de zaak van vader Kees voort. Daarnaast staat de moderne versie van de oude bakkerij van Piet Moeskops en op de hoek Kromstraat/Nieuwstraat is de familie Prinsen nog altijd actief in de bazar van Toontje Prinsen.
De wandeling begint vanaf Kromstraat 2, waar in 1958 het gezin van Christ Kuijpers woonde. Op nummer 6 komen we in 1958 de eerste middenstander tegen, Jan van de Langenberg. Om de lezer van nu in staat te stellen zich wat beter te kunnen oriënteren in de Kromstraat van 1958 hebben we hier en daar in de tekst het adres van de toenmalige winkelier toegevoegd. Verder hebben we de tekst zoveel mogelijk in tact gehouden en de stijl van 1958 gehandhaafd.
De wandeling in 1958
Waar nu Jan van de Langenberg al 20 jaar zijn kantoor heeft voor verzekeringen en administraties, stond voordien de oude behuizing van kerkmeester Peer Coppelmans. Daarnaast stond de schoenfabriek van Harry Moeskops en Moonen, thans geheel verbouwd tot woningen, terwijl een gedeelte van het woonhuis in 1948 door Kees Liebregts bewoond werd.
Kees had eerst een groentehal op Kromstraat 27, welke op Kromstraat 8 herschapen werd in de bloemensalon en groente- en fruitwinkel. Deze zaak, opgericht in 1940, is in korte tijd een “bloeiend” bedrijf geworden.
Wij blijven nog bij de Moeskopsen, want ook op Kromstraat 10 resideert nog een Moeskops-zaak, waarschijnlijk de oudste van de Kromstraat. In 1864 werd reeds door Petrus Moeskops de bakkerij met winkel in dat perceel opgericht. In 1896 werd hij opgevolgd door zijn zoon Willem Moeskops, nog bij velen bekend. In 1933 nam Piet de zaak over, welke na zijn te vroeg overlijden voorlopig (?) gesplitst werd, waarbij nu de bakkerij wordt voortgezet door Karel Driessen, terwijl Cor Moeskops de Centra-winkel beheert en leidt voor de opgroeiende generatie.
Als buurman heeft Cor sedert 18 maart van dit jaar ook nog de Edah-winkel van Piet Dingen. Weliswaar bestaat de zaak nog maar kort, namelijk vanaf 1 oktober 1957, onder de nieuwe directie, maar de naam Edah is al oud in Veldhoven, want Lies en Lena Somers hebben reeds vanaf 1921 de Edah-winkel gedreven in het pand Dorpstraat 23a. Nu resideert de Edah van Piet Dingen op Kromstraat 12 en daar woonden vroeger Tist en Jan Moeskops met hun leerlooierij, waar 35 jaar geleden een eind aan kwam toen Tist als eerste meter-opnemer in dienst trad van de PNEM.
Waar nu de familie Beerens woont vestigde zich in 1912 Januske Verdonk, die zijn barbiersalon en fietsenreparatie van Zonderwijk naar dit pand overbracht. Zijn zoon Toon exploiteert nog steeds een garage in Veldhoven, maar nu op de Broek.
Harry en Paulus Vehagen hadden tot omstreeks 1930 hun schoenmakerswerkplaats waar nu de winkel van Jan van Hout staat op Kromstraat 20. Hun woonhuis was het pand, waarin vanaf april 1931 Jan Sleegers zijn winkel heeft in kruidenierswaren en rookartikelen op Kromstraat 18. In 1951 sloot hij zich aan bij de Klimop organisatie. Vóór Jan Sleegers heeft W. Koot daar nog enkele jaren een snoepwinkeltje gehad.
In maart 1936 startte Jan van Hout als zelfstandige loodgieter en leverancier van sanitair zijn bedrijf op Kromstraat 17, waar Paul Diepens enkele jaren zijn petroleumhandeltje had. Nu woont er Nol Dingen. In 1938 breidde hij zijn sortering uit met rijwielen, haarden, wasmachines en huishoudelijke artikelen en vestigde zich in het pand, waar nu nog kleermaker Hub Roelofs zit op Kromstraat 11a. Op 1 juli 1946 verhuisde Jan van Hout opnieuw en wel naar Kromstraat 20. Hier werd de zaak nog uitgebreid met een depot van Butagas en alle artikelen die daarmee in verband staan. In de huishoudelijke sector kwam er nog de Sola-sortering bij.
Ook het volgende pand is al lang een zakenpand. Meer dan 40 jaar geleden kwamen Nelis Rijkers en zijn vrouw van Zonderwijk – waar nu Jan Smits woont – naar Kromstraat 22 en begonnen daar een winkel in kruidenierswaren en varkensvlees. Hier vinden we nog een voorbeeld van de gedwongen winkelnering, omdat de werknemers van Schoenfabriek Elsen daar moesten kopen. In de dertiger jaren werd de zaak overgenomen door Jacques Elsen en later voortgezet door zijn dochters. Jaren later vestigde er zich na een algehele vernieuwing van het interieur Piet van Gompel met zijn Spar-winkel. Op Kromstraat 24 is ook nog tijdelijk een zaak ondergebracht geweest, n.l. de groentezaak van Verhees.
Spar winkel van Piet van Gompel
„Harry d’n Bakker” is een ere-naam, die Harry Donkers‚ nu op Kromstraat 25, tot aan zijn laatste dagen zal houden, want al is hij al bijna 40 jaar uit de zaak, onder de mensen van middelbare en oudere leeftijd bleef dit zijn naam. In het begin van de twintiger jaren deed hij zijn zaak over aan Sjaak van der Looy, die nu op de Locht woont. In juli 1952 vestigde er zich de tegenwoordige eigenaar, Wim Sanders, die vele strubbelingen moest overwinnen. Door modernisering – weliswaar in bescheiden mate – blijft hij op de hoogte van zijn tijd.
Twee deuren voorbij Harry d’n bakker, waar nu de familie Peys-v. d. Ven woont, vestigde zich in 1899 Louis Schats met zijn slagerij. Gedwongen door uitbreiding van zaak en gezin verhuisde hij in 1917 naar de woning van Notaris de Wit op Dorpstraat 25, waar zijn zoon en naamgenoot nu nog over twee zaken de scepter zwaait.
Op het stuk grond daarnaast vestigde zich in 1929 Hemke Sanders met zijn Dommelse Bieren, terwijl er sinds enkele jaren ook ijs verkocht wordt. Hemke was zo’n beetje de opvolger van café Donkers, dat één huis verder lag.
In Kromstraat 40 woont Karel de Kruijff, die in 1930 begon met een taxi-onderneming, maar al spoedig – in 1936 – overging tot de uitbouw van het thans bekende METROPA-touringcarbedrijf. De enige kruidenier, die zich niet bij enige combinatie heeft aangesloten, is de Wed. v. Lieshout, die al meer dan 40 jaar haar zaak drijft. Harry van Lieshout die op 48 woonde, was ‘n thuiswerker „in dienst” van schoenfabriek Van Sambeek, maar hield zich in de latere jaren, nu al weer 30 jaar geleden, ook bezig met schoenreparaties.
Levensmiddelenwinkel “de Sperwer” van Frans Roijmans
De andere zaken aan de „rechtse” kant van de Kromstraat zijn ,,nieuwkomers”. Frans Roijmans op nummer 72 nam er in juli 1953 de Sperwer-winkel over, die door zijn ouders als eierhandel in juni 1922 was begonnen op Rapportstraat 20, vanwaar zij in maart 1926 verhuisden naar het tegenwoordige adres. Jes van Kasteren begon er in 1927 zijn transportbedrijf, dat toen het eenmaal goed op poten stond, de klap van de tweede wereldoorlog kreeg te verduren, maar nadien steeds verder werd uitgebreid.
Jan Hermsen kwam met zijn smederij, rijwielhandel en reparatie van Oerle naar de Kromstraat. Ruim gesorteerd in de bekende merken, maar te klein behuisd, is Jan het adres waar nu nog een paard beslaan wordt en waar ook de fiets snel en vakkundig wordt gerepareerd.
Na de wandeling langs rechts keren we nu over links terug en leggen dan eerst aan bij Aart en Anna Hoeks, die op nummer 47 op 16 juli 1929 hun café De Sportvriend openden. Dat de naam goed gekozen werd, blijkt wel uit de 5 sportverenigingen die hier al lange jaren hun stamlokaal hebben.
Tussen Aart Hoeks en Tinus van den Boomen woonde vroeger Frans Smets, die met paard en wagen de vrachtdienst reed op Eindhoven. Tom Koolen nam dit van hem over en heeft deze dienst nog tot in de dertiger jaren onderhouden.
„‘t Was in de mobilisatie en ‘k lag in…” Zo kan Tinus van den Boomen het ontstaan van zijn zaak beginnen te vertellen, want in 1916, toen hij onder dienst was, trouwde hij met Nel Bouts, die naaister was. De vergoeding voor een gehuwde soldaat was 80 cent per dag en daarom begon Nel met verkoop van garnering en klosjes garen, die ze als naaister toch nodig had. Langzamerhand kwamen er ook andere manufacturen bij. In de dertiger jaren werd overgegaan naar de handel in levensmiddelen en huishoudelijke artikelen. Daarnaast is Tinus toen met petroleum de baan opgegaan. Na de oorlog volgde eerst de uitbreiding met een frites-tent. Daarna werd een eetsalon geopend en in 1956 volgde de verbouwing tot de To-An-cafetaria met tapvergunning op Kromstraat 39.
Als we nu de mooie zaak van Toontje Prinsen zien, dan lijkt het bijna onbegrijpelijk – gezien het tegenwoordige verkeer – dat Jana Prinsen nog met een kruiwagen met stopgaren en textiel rond reed. In die tijd was ‘t echter heel normaal. Het handelsbloed heeft in Toontje doorgewerkt. Op 1 juli 1927 opende hij in het nog bestaande pand een herenkapperszaak en een winkel in rookartikelen en parfumerieën. Daarnaast fabriceerde hij kinderschoenen. De crisis in de schoenenindustrie maakte dit meer lonend‚ terwijl gezondheidsfactoren hem dwongen de kapperszaak op te heffen. Door deze omstandigheden was een uitbreiding met galanterieën, huishoudelijke artikelen, glas en aardewerk enz. noodzakelijk. Dit was een gelukkige greep, want, omdat Toontje er voor zorgde, dat niemand tevergeefs bij hem binnenkwam, kreeg de winkel in de volksmond de naam „Bazar de Kromstraat”. Vanaf de start in 1935 ging de zaak steeds crescendo en het was daarom een verademing, dat in december 1955 de nieuwbouw in gebruik kon worden genomen. Naast Toontje Prinsen woonde Mieke Sanders, in de volksmond beter bekend als Mieke Piete. De ,,bonnentrubel” van 1940 bracht haar er toe de kruidenierswinkel op te heffen. Als bijzonderheid moet hierbij aangestipt worden, dat deze winkel meer dan 40 jaar geleden een Coöperatie-winkel was.
Met een klein slippertje belanden wij in de Nieuwstraat aan de grens van de Kromstraat. Hier begon Anna van Gompel in 1935 op Nieuwstraat 3 met de verkoop van textiel onder het devies ,,goede kwaliteit en lage prijs”. In 1943 namen de kinderen de zaak over en besloten de winkel te verbouwen. Van Gompel’s textielzaak kan zich beroepen op een ruime sortering: babyuitzetten, kleuter- en kindergoed, dames- en herenmodeartikelen, de linnenkast voor trouwlustigen met vooraanstaande merken als Treffer, Favorita, Delana, Cinderella; lappen, garens, bedden en kapok. Bovendien hebben zij Pas-Tunetten corsetten en B.H.’s, bekend om hun pasvorm.
Terug op de trottoirs zouden wij vroeger binnen hebben kunnen stappen bij Toon Dillen om daar een pilske door te spoelen, want waar nu Simons woont werden vroeger de dorstige kelen gelaafd, van wie er binnenkwamen.
Een deur verder komen we in Parijs terecht, al is het dan Kromstraat 29, waar Janus en later Frans Jansen gedurende tientallen jaren de bekende producten van Schiedam verkochten. De huidige uitbater, Wim van Gerwen, wil variatie, niet in de dranken en hun kwaliteit, maar wel in de entourage, waarin ze genuttigd worden.
Na vele omzwervingen arriveren we dan bij ,,het vanouds bekende adres”, dat in het raam van onze tournée eigenlijk pas van middelbare leeftijd is. Immers Frans Liebregts nam na de eerste wereldoorlog de schoenwinkel van Tinus Smets over en verhuisde in 1925 van de Rapportstraat (waar nu Scheepers woont) naar Kromstraat 27. Hier nam Jan Liebregts in de veertiger jaren de zaak over, die in de tussentijd wel het kenmerk verworven heeft van „alom bekend”.
Ook Jan Verhagen’s schildersbedrijf is een self-made zaak. Stammend uit een zakengezin ging hij het schildersvak in en we zouden kunnen zeggen, dat het een geval van roeping was of van geboorte. Zijn vakmanschap is aangeleerd, maar zijn gevoel voor kleuren en combinaties is aangeboren.
De historie van de Kromstraat is reeds oud en de kousenzaak van Van den Boom past daar in als kleuter.
Vele levensmiddelenbedrijven hebben we op onze wandeling reeds gezien, maar sinds 22 mei 1952 is er op Kromstraat 13, waar „De Reizende Kapper” enkele jaren zat, ook gevestigd de viswinkel van Frans Roymans. Weliswaar ventte hij al vanaf 10 januari 1942, maar toch blijft dit een nieuwe zaak, die op 11 februari 1958 werd uitgebreid met groenten fruit en delicatessen.
Eén deur verder komen we al weer bij een reislustig zakenman. Hub Roelofs begon in november 1937 op Kromstraat 6, thans assurantiekantoor De Kempen. Hij verhuisde in oktober 1939 naar Kromstraat 7, waar nu Harry Dillen woont en kwam in juni 1946 op zijn tegenwoordige adres terecht, Kromstraat 11a. In september 1957 breidde hij zijn kleermakerszaak uit met heren- en jongensconfectie en modeartikelen, terwijl er tevens gelegenheidskleding verhuurd wordt.
Op Kromstraat 11 woont Harry Donkers, die weliswaar de fietsenreparatie heeft stopgezet, maar lange jaren toch een onderdeel vormde van het zakenleven in de Kromstraat.
Het meest moderne pand treffen we aan op nr. 9. Er is daar geen enkele herinnering meer aan Kiske Verhoeven, getrouwd met Johanna van den Hurk, die in 1910 zijn café overdeed aan Toon van den Hurk. Een meevaller was ‘t voor Toon, toen In in 1917 de Boerenbond een weegbrug voor het huis legde en waagmeester werd. Reeds in 1918 volgde de eerste uitbreiding van de zaak, doordat naast het café een manufacturenwinkel op Kromstraat 7a werd aangebouwd, die vanaf 1943 geëxploiteerd werd door zoon Cor van den Hurk. In 1934 werd het café opgeheven en ging Toon over naar de hoofdbranche van nu: woninginrichting. Keuze en sortering werden steeds uitgebreid en nadat in 1950 reeds 20 meter was aangebouwd, bleek het toch in 1957 nodig om alles te vernieuwen en te moderniseren, van welke gelegenheid Toon en zijn kinderen gebruik maakten om de zaak uit te breiden met een zuigelingen-afdeling en kindergoed.
‘t Is lang geleden en daarom hoog tijd, dat we weer bij een zoete inval komen, café De Poes op Kromstraat 5a. Overgenomen van Harry Dillen, die hier in 1931 een café begon, streefde Jos van Gompel er vanaf 4 april 1957 naar, om een aanmerkelijk percentage van de voorhanden dorstige kelen te voorzien van het gewenste vocht en naar het zich laat aanzien, niet zonder succes.
Het laatste complex van de Kromstraat – als we ten minste schoenfabriek Frans Bergmans, telg van schoen fabriek Moeskops-Moonen aan de overkant, overslaan – kunnen we noemen het complex Somers. Weliswaar zat daar vóór 1921 de familie Verschuren en had op de hoek Luytelaar zijn winkeltje, vanaf dat jaar was ‘t Somers.
Toch vinden wij op nr, 3 het electro-technisch bureau van H. Kox. Dit dateert van 15 september 1950, toen Harry van de weduwe van Karel Somers deze winkel in electrische apparaten kon overnemen. Sedertdien zijn hier alle electrische apparaten en toestellen, radio’s, televisieapparaten en verlichtingsartikelen te koop. Ook de reparatie is daar in goede handen, want sedert 1 januari 1957 is Harry landelijk installateur, wat betekent, dat hij op de hoogte is van alle voorkomende licht- en krachtinstallaties, geluids- en zwakstroominstallaties. Daarnaast heeft hij het depot van Benegas in Veldhoven. Op de hoek van de Kromstraat en de Dorpstraat tenslotte nam in 1921 Harry Somers het ,,gedoentje” van Verschuren over en vestigde daar zijn smederij en ijzerwinkel, terwijl zijn vrouw Lies daar de Edah- winkel opende, die later tot in 1957 door hun dochter, Lena, thans in Canada, werd voortgezet.
Harrie en Lies kwamen met hun zaak van Heers nr, 100, waar Jan, de vader van Harry de smederij en de verkoop had voortgezet van zijn vader Leonardus Somers, die de zaak in 1832 had opgericht. Deze overgrootvader van de tegenwoordige eigenaar en oprichter van de nu 126 jaar oude zaak was de kleinzoon van Johannes Somers, ambtenaar, die zich in 1786 in Veldhoven vestigde.
Het waarschijnlijk bescheiden winkeltje van 1832 is, vooral na de verbouwing van einde maart van dit jaar, uitgegroeid tot een mooi groot bedrijf met een rijke sortering van haarden, kachels, ijzerwaren, gereedschappen, huishoudelijke artikelen, waaronder Sola, glas en porcelein, wasmachines, kinderwagens enz, enz.
En zo zijn we aan het einde van onze wandeling gekomen, waaruit blijkt, dat we een generatie geleden in de Kromstraat wel een basis maar ook niets meer hadden, terwijl er nu een groot aantal, goed geoutilleerde bedrijven zijn, waar men alles, wat in ‘t normale leven te pas komt, te kust en te keur kan krijgen.
Komt zelfs maar eens even zien!!!
