“Alles doen om iets te verdienen, het zat erin en is zo gebleven.” Bijverdienste als familietraditie. Wim de Greef werkte 12,5 jaar en 12,5 dagen bij Duc George, zijn vader Tinus zelfs 40 jaar, maar in hun hart waren ze geen echte sigarenmannen. Wim is een van de vertellers uit het project Mondelinge bronnen.
Op de foto: Wim de Greef (91) en zijn dochter Mieke Kessels-de Greef. Foto Rudy Snel.
Het alledaagse leven in het dorp
De kerngedachte van het project Mondelinge bronnen is het beschrijven van het leven in een dorp; de alledaagse dingen van gewone Veldhovenaren. Het beschrijft het dorp Veldhoven dat uit z’n voegen groeide. We streven naar een zo breed mogelijke dorpsdoorsnede, ook mensen die niet hier geboren zijn horen daarbij. Die zijn inmiddels in de meerderheid.
Lijst met te interviewen personen
Met die gedachte maakte de projectgroep een lijst waar inmiddels 35 vertellers op staan. Onder hen zijn onder meer een bakkerszoon, enkele ondernemers, een postbode, een huisarts, een melkboer, een kruidenier en een verloskundige. Het zijn allemaal mensen die tussen veel andere mensen instaan. Omdat ze vaak op leeftijd zijn, is enige haast geboden.
Cursus ‘oral history’
Het doel is om het project historisch verantwoord uit te voeren. Een aantal leden van de projectgroep heeft daarom de cursus ‘oral history’ van het Huygens Instituut gevolgd om te leren hoe je de verteller in het interview helpt om herinneringen op te halen waaruit we een historisch verhaal kunnen maken.
Transcriptie problematisch
Ondertussen zochten we naar een opnameapparaat dat de geluidsopname van een interview automatisch en correct omzet in tekst. Dat bleek erg lastig: de Brabantse tongval levert een probleem op, ook als de verteller naar onze mening geen zwaar dialect spreekt. Zelfs software van de Universiteit van Nijmegen bood geen uitkomst. Omdat het handmatig uitwerken van 1 uur gesproken tekst maar liefst 8 uur vergt, besloten we om rechtstreeks vanuit de interviews de verslagen te schrijven. De geluidsopnames bewaren we, zodat die in de toekomst door historici getoetst kunnen worden aan de verslagen. En wellicht is transcriptie uiteindelijk wel mogelijk.
Gespreksthema’s
Alle mogelijke gespreksonderwerpen heeft de werkgroep verzameld in een systematisch overzicht van thema’s, vragen en trefwoorden. Zo kunnen we een evenwichtig beeld geven van de Veldhovense samenleving van nu en van de periode die we ons nog herinneren. Thema’s zijn: werk en inkomen, cultuur (wat dachten we, wat deden we, wat verwachtte de omgeving van ons), fysieke omstandigheden (zoals weersomstandigheden en hoe we leefden) en persoonlijke ervaringen.
Persoonlijk gespreksdoel
Voor elk interview bepalen we als werkgroep een gespreksdoel. Bijvoorbeeld: Wim de Greef werkte in de sigarenindustrie in de jaren 40-50 en kan vertellen over de wederopbouw na de oorlog en het leven in Zeelst. Dus in het interview met Wim moet in ieder geval de sigarenindustrie aan de orde komen. Maar ook het gezin waarin hij opgroeide en wat hij naderhand zelf had, hoe het was als boerenzoon, de oorlog kan ter sprake komen. Voorafgaand aan het interview bespreekt de interviewer in een voorbereidend gesprek met de verteller dat gespreksdoel.
Vooraf inlezen
Voor een gedegen aanpak is het ook nodig dat de interviewer zich vooraf inleest, zodat hij/zij zich tijdens het gesprek beter kan inleven. Voor het interview met Wim de Greef las de interviewer bijvoorbeeld het boek over de Zeelster bedrijvigheid waarin de sigarenindustrie wordt beschreven.
Interviews van één uur
Met 12 van de voorgedragen personen staan interviews gepland die meestal niet langer dan een uur duren. De verteller bepaalt hoeveel gesprekken er volgen en bespreekt de verslagen in de projectgroep. De projectleden kunnen dan elkaar suggesties doen om de vindingrijkheid te versterken. Soms is het zinvol om in een vervolggesprek ergens op terug te komen of uit te diepen.
Luistersessie
De gesprekken met 3 personen zijn afgerond: Thieu Baetsen (van kolenboer tot middelgroot transportbedrijf), Henk van de Spijker (over het werken bij de KI in Oerle) en het echtpaar Than-Thu (verkocht loempia’s in het Citycentrum). De projectgroep gaat deze interviews in juni gezamenlijk beluisteren om van elkaar te leren.
Foto’s en documenten
Aan alle vertellers vragen de interviewers of er foto’s en documenten bewaard zijn gebleven. Die scannen we volgens de wetenschappelijke standaard van de archiefwereld op 1200 dpi. Want een ogenschijnlijk onbelangrijk detail op de foto kan in de toekomst toch waardevolle informatie opleveren. Of denk aan een blad uit de handgeschreven administratie van de bakker die tijdens het interview ter sprake komt en bewaard is gebleven. Iets wat nu algemeen bekend of vanzelfsprekend is, kan een volgende generatie heel bijzonder vinden.
Toestemmingsverklaring
Uiteraard is het belangrijk dat elk gesprek in een goede sfeer plaatsvindt, dat de verteller op zijn gemak is en de interviewer zich kan verplaatsen in zijn of haar leven. Tijdens een van de gesprekken worden ook foto’s gemaakt om de sfeer van het gesprek vast te leggen. In een afsluitend gesprek tekenen verteller en interviewer een verklaring waarin Erfgoedhuis Veldhoven het publicatierecht deelt met de verteller, dat ook geldt voor zijn of haar nakomelingen.
Archivering
Van elke verteller maken we een archiefmap met de geluidsopnames, de verslagen en/of eventuele transcripties, gescande foto’s en documenten. Alles voorzien van metadata, zodat het bestand ook kan communiceren met andere bestanden. Daarnaast is het de bedoeling om regelmatig een verhaal te publiceren, bijvoorbeeld op de website van Erfgoedhuis Veldhoven. Uiteindelijk zou dat kunnen uitmonden in een boek waarin een aantal vertellers verzameld zijn.
Samenstelling projectgroep
De projectgroep bestaat uit dr. Ton Sliphorst (projectleider), Liesbeth Beerens, Harry de Bot, Loes Hoogstad, Ad Jansen, en Rudy Snel.
