Allerlei spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen die in vorige generaties vaak gebezigd werden, dreigen door de globalisering van cultuur en taal in de verdrukking te komen. Dit zijn een paar voorbeelden van uitdrukkingen die tot voor enkele decennia terug in Veldhoven gebruikt werd. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat ze elders in de Kempen en/of Brabant niet bekend zijn.
De familie Van der Meeren op Schoot heeft een overzicht gemaakt van uitdrukkingen die in hun familie vaak gebruikt werden. Op de foto van Wimke van der Meeren, de vader van Henk, Hans en Karin die de uitdrukkingen verzameld hebben.
Die broek kan alleen staan
Gezegd van een broek die stijf staat van de viezigheid.
Cowboy zonder perd
Niet voorzien zijn van de juiste middelen of gereedschappen.
Daogs na de mert komme
Te laat komen, komen als alles al gedaan en gebeurd is.
Daor hangt nog een stèrtje
Er komt nog wat regen aan.
Mee d’n billewaoge
In vroegere generaties werden kinderen veelal geacht hun mond te houden als ouderen aan het woorden waren. Vaak ook werden ze in het ootje genomen als ze te veel vragen stelden en werden ze met een kluitje in het riet gestuurd. Zoals het antwoord “Mee d’n billewaoge!” op de vraag “Hoe gaan we?”.
Nog wat voorbeelden:
Waar is hij? In z’n vel as ie nie gestrupt is
Waar gaan we naar toe? M’n neus achternao
Hoe oud is hij? N’n dag ouwer als gisteren
De kont mi de vaust sloan
De kont met de vuist slaan. Gezegd tegen een kind dat zich verveelt en vraagt wat het moet doen.
D’r onder roakelen
Een pak slaag geven.
Ene verzuipen wor ze allemaol bè ston
Als een groep ongewenst gedrag vertoont, eentje eruit aanpakken als leerzaam voorbeeld.
De erpel kommen ut
De sokken zijn kapot.
Hij is zo frêêt as n’n hond mee zeuven lullen
Plastischer kun je niet uitdrukken dat iemand apetrots is. Het woordje frêêt is ontstaan uit wreed. Dezelfde klankverandering kom je o.a. tegen in friemelen (wriemelen) en fruten (wroeten). De vraag is natuurlijk wel hoe het komt dat ons woord frêêt iets heel anders is gaan betekenen dan wreed.
Ge zodt er de katte van te bed doen en zelf in de aasse gon ligge
Uitdrukking om lucht te geven aan de ernst van en situatie.
Hart te hoog hebben zitten
Vlug emotioneel worden.
Hers
Naar hier. Vooral gebruikt in de uitdrukking “Komt ’s hers opin”: kom eens
naar hier.
Het nauwt er
Het gaat er spannend aan toe, er is veel commotie.
Het waait dur’we ziel en zaligheid hinne
Er staat een felle, koude wind.
Het karwei plat hebben
Het werk, karwei is af.
Krutje
Dennenappel. Geschikt om de kachel mee aan te maken. Ze moesten in de zomer bij droog weer verzameld worden. Dan waren ze open.
Lieve kuukskes bakken ze in Den Bosch en veurdè ze hier zèn, zèn ze allang op
Gezegd na de opmerking: “Ik heb liever dat je …”.
’t Lof is langer dan de leste mis
Dat werd gezegd als bij een vrouw de onderrok (worden die eigenlijk nog gebruikt?) onder de rok uitkwam. Het lof duurde meestal een half uur, maar de mis soms wel een uur (of langer).
Lomp gebore en noit iet bijgeleerd
Iemand die telkens domme streken uithaalt.
Nie miepen
Niet zeuren, klagen.
Hij is mondfiat genog
Over iemand die goed van de tongriem gesneden is.
Nieuw èrpel nie mir haolen
Niet lang meer te leven hebben.
Onze Lieven Heer an ’t kruis zien hange
Bij sport of werk fameus moeten afzien.
Doe die plank ’s in dè gat
Doe de deur eens dicht.
Bende gij in de kerk gebore?
Als je een deur laat openstaan.
Reuwassie
Ruwigheid
Ze springen mij niet uit de pan
Ik laat me door hen niet voor de gek houden.
Op ne schupstoel zitten
Gebruikt als je geen zekerheid hebt, bijvoorbeeld als je je baan dreigt te verliezen. De schupstoel was een middeleeuws martelwerktuig. Misdadigers werden op de schupstoel omhoog geslingerd, waarna ze in de modder kwakten. Daarna werden ze verbannen. Deze straf werd in de middeleeuwen schuppen genoemd.
Zo gauw as de maon zeuve tote hè
Dat gaat nooit gebeuren. Gezegd als je iets verlangt dat onmogelijk is.
Zwart zien van de bruin here
De tafel staat vol met (lege) bierflesjes.
Zuipen as ’n echel
Echel is het Kempisch dialectwoord voor bloedzuiger. De medicinale bloedzuiger werd tot in de 19e eeuw gebruikt om bloed op te zuigen. Deze bloedzuiger kan per keer wel 10 tot 15 cl bloed zuigen, wat zo ongeveer vijf keer zijn eigen lichaamsgewicht is. De uitdrukking is dus juist gekozen voor mensen die grote hoeveelheden drank naar binnen kunnen werken.
